بی خیال محیط زیست ،رییس چه می خواهد

خرید سبز یعنی چه؟
 

امروزه با نفوذ راديو ، تلويزيون ، ماهواره و ... انسان ها و سازمان های خصوصی و عمومی نمي‌تواند بنابرانديشه و فكر خود چيزهايي را كه مي‌خواهد و مورد نيازش است ، انتخاب و خريد كند . خریداران دايماً مورد هجوم تبليغات هستند. به نظر مي‌رسد در دوران امروزي « مصرف » محور اصلي زندگي است و بطور دايم اين انديشه تبليغ مي‌شود كه : مصرف كنيد تا شاد باشيد، مصرف كنيد تا شما هم به اندازه‌ همسايه و يا فاميلتان داشته باشيد. مصرف كنيد تا مشكلات را فراموش کنید.

اما متاسفانه سياره‌ ما نمي‌تواند اين روش را تحمل كند . بايد مفهوم جديد از رفاه و خوشبختي را تعريف كنيم كه بيشتر با وضعيت وخيم فعلي محيط زيست جهاني ، سازگار باشد . بنابراين بايد شيوه‌هاي جديدي براي مصرف اتخاذ كرد. يكي از اين شيوه‌ها « خريد سبز » است  که باید در تمامی سطوح از مردم تا سازمان ها و نهادها و حتی دولت در دستور کار قرار گیرد .

خريد سبز يعني چه ؟

به طورکلی متوقف كردن خريد آنچه كه به آن نياز نداريم را خريد سبز گويند. واقعیت این است که تعادل طبيعت با دنيايي كه انسان براي خود ساخته به هم خورده است. اما بخشي از تعادل آن مي‌تواند به وسيله ما بدست آيد. يكي از راههاي رسيدن به اين تعادل تغییر نگرش در اذهان و « خريد سبز» است. با خريد مناسب و متعادل شما مي‌توانيد در بسياري از زمينه هاي زيست محيطي ديگر مانند منابع، انرژي و حتي آب، هوا و خاك تاثيرگذار باشيد.
خریدار سبز کیست ؟

خریدار سبز فردی نیک خواه است که از محصولاتي كه سلامتي خودش و ديگران را به خطر مي اندازد ، دوري مي كند و در واقع  به نفع محیط زیست خرید های خود را انجام می دهد و هنگام خرید با حساسیت به نگرانی های محیط زیست اقدام به خرید کالاها و یا خدماتی می کند که قابلیت بازیافتی آن بیشتر بوده و یا اثرات مخرب آن بر محیط زیست کمتر است .
طبیعی است چنین فردی از دانش زیست محیطی  برخوردار می باشند و درباره محیط زیست و تاثیر گذاری کالاها و خدمات  بر محیط زندگی و کار خود اطلاعات بیشتری دارد. به عبارت ساده تر جدی بودن مشکلات زیست محیطی را بهتر درک کرده و بر مسولیت خود در این باره واقف هستند.
همچنین خریدار سبز حداقل به این موارد می اندیشد :

•  حفظ محیط زیست از من شروع می شود و من برای حفاظت از محیط زیست چه باید بکنم؟
• من اغلب محصولات ارگانیک خرید می کنم (البته این کلمه هنوز در ایران واژه معناداری چون کشورهای توسعه یافته نیست )
•  من اغلب محصولاتی که برچسب همخوان با طبیعت ( environmentallysafe ) دارد را می خرم .
• من اغلب محصولاتی که مواد شیمیایی نداشته باشد و یا کمترین مواد تشکیل دهنده آن شیمیایی است می خرم و هنگام  خرید یک محصول، گواهی محیط زیست امن و یا مهر آلی "برایم مهم است .
•  من اغلب محصولاتی که با استفاده از بازیافت تهیه می شوند و یا قابلیت بازیافت بیشتری دارند  خرید می کنم.

به یک معنا، رفتار خرید سبز نوعی رفتار داوطلبانه است که به نوعی با مسولیت اجتماعی و عشق به سرزمین مادری عجین است . از این رو    بی سبب نیست که می گویند: پیام های بازاریابی برای خریدسبز باید بیشتر بر احساسات که شامل تحریک و اشتیاق به مصرف تولیدات سبز است؛ متمرکزمی شود و توصیه می کنند پیام های بازاریابی باید عاطفی تر طراحی شود تا منطقی.

 پیام هایی مانند : «ما می توانیم با تلاشمان زخم های زمین را التیام ببخشیم »و« با صرفه جویی محیط زیست بهتری داشته باشیم».

سابقه خرید سبز

از ميانه دهه 1990 مشتريان آمریکایی و غربی ها به طور روزافزوني به مسائل زيست محيطي علاقه مند شدند. مشتريان كليدي تبديل شدند به يك نيرو قوي در مصرف گرايي سبز و از شركت ها مي خواستند كه در برابر جامعه و مسائل اجتماع ، خود را مسئول بدانند. در اين هنگام ما شاهد ظهور مفهوم مشتري سبز بوديم. وکار به جایی رسید که اکنون در بسیاری از کشورها محصولات ارگانیک  خریدار بسیاری دارد و حتی تولید کنندگان محصولات الکترونیکی نیز بر روی پلیمرهای به کار رفته در بدنه خود در حال تحقیق و بررسی هستند.
خرید سبز درمناطق آسیایی  نیز با کمی تاخیر رسوخ کرده و تقریبا مصرف کنندگان از سال 2005  در کشورهای آسیای شرقی می روند تا به طور فزاینده ای به خریداران سبز بدل شوند. خریدارانی که از مشکلات زیست محیطی نگرانند و نقش خود را با خرید آگاهانه و سبز در کنار فعالیته های زیست محیطی جامعه شان ایفا می کنند.

وجود سطح بالایی از آلودگی هوا، کاهش کیفیت آب،  قرار گرفتن در معرض سر و صداو ترافیک شدید، میزان بالای دفع زباله و کاهش سریع  فضای محل های دفن و به طور کلی  جدی بودن تهدیدات زیست محیطی و تبعات اقتصادی خطرناک و مشکلات سلامتی ناشی از آنها . جوامع را  به عنوان یک کل آماده و مشتاق تر از قبل برای تجدید نظر در خرید کرده است به نحوی که در کشورهایی چون ژاپن،کره جنوبی ،هنگ کنگ ، مالزی و...محصولات زیست محیطی، خدمات، و فن آوری های سازگار با محیط زیست به شدت مورد توجه مردم و مسولان خرید دستگاه های مختلف خصوصی و عمومی قرار گرفته و فروشگاه های زیادی در این حوزه ایجاد شده است.
 محصولات سبز با وجود پتانسیل بی سابقه ، هنوز سهم کوچکی در سبد هزینه های دستگاه ها و مردم دارند. وبازاریابان سبز بین المللی همچنان در حال یافتن راه هایی برای ترویج این فرهنگ در کشورهای آسیایی هستند.
اکنون در این کشورها خریداران سبز با تاکید بر محیط زیست ، خرید محصولات ارگانیک ،و یامحصولات با قابلیت تطبیق بیشتر با محیط پاک را از تولیدکنندگان درخواست می کنند و حتی در هنگام خرید محصولات انرژی بر،کالاهایی که  مصرف کم دارند (برچسب انرژی A  ) را بیش از پیش در دستور کار خرید خود قرار داده اند و تولیدکنندگان و بازاریابان را مجبور کرده اند تا تولید و تبلیغات خود را به این سو بکشانندو از بسته بندی های قابل بازیافت و سازگار با محیط زیست استفاده کنند.

از ایران چه خبر ؟

در ایران نیز از جمله در برخی وزارتخانه ها این موضوع در ابعادی کوچک در جریان است که نمی دانم از سر جبراست یا از سراختیار اما به هر حال هر چه باشد اقدامی میمون و مبارک است .

به عنوان مثال در وزارت نفت به دلیل وجود بخشی به نام HSE  ( بهداشت ؛ ایمنی و محیط زیست) هم اکنون سعی می شود تا خرید های سبز مد نظر قرار گیرد و خرید ظروف یکبار مصرف با قابلیت های برگشت پذیری سریع به محیط زیست دردستور کار کارپردازان این وزارتخانه قرار گرفته است.
اما در کنار این اقدامات ستودنی متاسفانه نبود فرهنگ زیست محیطی در میان مسولان و مردم باعث شده نه تنها خرید سبز در میان مردم و حتی کارپردازان به عنوان دغدغه به ندرت به چشم بخورد بلکه قوانین و عملکردهای دولتی نیز حاکی از این است که محیط زیست و جلوگیری ازآلودگی سرزمینمان در اولویت های آخر افراد و مسولان است . به نحوی که شما هر ساله با آلودگی تهران در اکثرروزهای سال مواجه هستید و سن ابتلا به بیماری سرطان پایین آمده اما همچنان اصرار بر استفاده از آزبست درلنت های خودرو های وجود دارد و یا همچنان در واردات خودروها خارجی موتورهای با حجم بالاو مصرف سوخت بالا در دستور کار قرار دارد و یا بسیاری از مردم هنوز واژه «ارگانیک» و یامعادل فارسی آن را نمی دانند .

حال آن که اگر چنین تفکری تنها در سطح خرد جامعه رسوخ نکند ،و  بلکه در سطوح میانی و عالی سازمان ها ، تولیدکنندگان و در سطح کلان یک نظام اقتصادی برنامه ریزی ها به سوی خرید سبز پیش برود در چنین حالت ایده عالی شما دیگر شاهد سیاست واردات ماشین های با حجم موتور بالا برای کسب درآمد بیشتر نخواهید بود و مانند کشورهایی چون هند خودروهایی با حجم موتور کم وارد و طراحی می شود یا سیاست گذاری برای تامین انرژی تغییر نموده و انرژیهای تجدید پذیر در کشوری که بیشتر اوقاتش آفتاب سوزان در حال تابش است به عنوان یک اصل به اجرا گذاشته می شود و یا در تولید محصولات کشاورزی با مواد شیمایی جای خود را بر محصولات ارگانیک می دهد و از آلودگی زمین جلوگیری می شودکه این خود نیز باعث درآمدزایی و کاهش هزینه های بیشتر به صورت توام خواهد.

چه کنیم ؟

این یک واقعیت است که دستیابی به امکانات آموزشی، فرهنگ ، ایدئولوژی، سیاست ، قومیت ، جنسیت و جهت گیری نگرانی های زیست محیطی به عنوان ارزش ، نقش به سزایی در ترویج خرید سبز میان خریداران  دارد . اما نتايج تحقیقات در کشورهای مختلف نشان داده است  كه ميزان خطر ادراك شده مشكلات زيست محيطي بيشترين تأثير و داشتن نگرش زيست محيطي كمترين تأثير را بر رفتار خريد سبز دارد.

مصرف کنندگانی که نگران محیط زیست  اطراف خود هستند ابراز تمایل بیشتری به خرید سبز و انرژی های تجدید پذیر دارند.
 البته در نگاه کلی  بیماری های ناشی از آلودگی فاضلاب، کیفیت آب و کیفیت هوا به احتمال زیاد به عنوان مشکلات جامعه کم و بیش  در اذهان عمومی حک شده اما این که نقش مقابله با آن برعهده کیست در کشور ما به شدت مخدوش است و بیشتر جامعه  مقابله با آلودگی ها را وظیفه ایی صرفا حاکمیتی می دانند . حال آن  که بنابر آنچه گفته شد از 1999 میلادی در کشورهای توسعه  یافته غربی جریانی به نام خرید سبز به راه افتاده که تولیدکنندگان ؛ بازاریابان و حتی دولت ها را مجبور به تغییر های مسیرکرده است.
این موج هم اکنون کشورهای شرق آسیا را نیز با سرعت خوبی تحت تاثیر قرار داده اما در منطقه خاور میانه و به خصوص ایران به دلیل مجموعه عوامل موثری که در بالا به آنها اشاره شده و نیز به دلیل درآمدهای نفتی چندان مورد اقبال قرار نگرفته است.

کلام آخر

بنابر آنچه گفته شد زماني كه مجبور مي‌شويد چيزي را برای خود و یا سازمان و محل کارتان بخريد، لطفا نگویید بی خیال محیط زیست ، ببینیم رییس اداره و یا خانه چه می گوید ؛ بلکه كالايي را انتخاب كنيد كه حتي‌الامكان سازگار با محيط زيست باشد. و هنگام خريددستکم به دو نكته فكر كنيد :

1. قبل از اينكه اين كالا به دست شما برسد، چه مراحلي را طي كرده؟
2.  وقتي به آن نياز نداريد چه اتفاقي خواهد افتاد؟ آيا مي‌توانيد آن را بازيافت كنيد و يا به دوستانتان بدهيد؟

تصميمي كه شما در هنگام خريد مي‌گيريد اهميت و تاثير بسيار بيشتر از آنچه فكر مي‌كنيد؛ دارد.
 

مهران ابراهیمیان